Feiten omtrent fipronil

vrije uitloop kippen in binnenruimte (2011)

gepubliceerd in NRC handelsblad op 14 augustus 2017

Fipronil heeft in Nederland sinds 13/12/2007 geen toelating meer in de landbouw. Het wordt geproduceerd door BASF. Het heeft echter wel toelatingen in 157 producten als “diergeneesmiddel” gekregen bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, CBG, in Utrecht. Het mag echter alleen tegen vlooien en teken bij honden, poezen en fretten worden gebruikt en niet bij kippen.

De Belgische informatie (door het ministerie ontvangen in eind 2016) dat dit middel in kippenstallen in Nederland werd gebruikt, had dus moeten worden opgevolgd door twee handelingen:

1)      Onderzoeken welke bedrijven met dit middel illegaal kippenstallen ontsmetten, en deze bedrijven strafrechtelijk te vervolgen wegens het toepassen van een middel dat geen toelating had voor kippenstallen

2)      Het meten van fipronil in kippen en in kipproducten uit de behandelde stallen.

Alles wat in een kippenstal wordt toegepast komt uiteindelijk in verschillende mate in de kippen terecht. Iedereen die iets anders beweert, heeft geen verstand van zaken, of heeft politieke reden om dat te beweren.

De norm van fipronil in eieren is per 1/1/2017 verlaagd naar  5 microgram per kg (net als voor heel veel andere producten). Het is zeker dat daar goede aanleiding voor was. Des te vreemder is het dat 157 vrij verkrijgbare middeltjes voor honden en katten aan huishoudens mogen worden verkocht. Er zijn dus waarschijnlijk honderdduizenden huishoudens met huisdieren in Nederland zwaar belast met fipronil en vergelijkbare stoffen, zonder dat iemand daar iets over zegt. Noch het NVWA, noch het CBG hebben tot taak metingen te verrichten in huishoudens (…)

Fipronil is verdacht carcinogeen (door de Amerikaanse EPA) en het is een zenuwgif dat niet alleen voor mensen gevaarlijk kan zijn maar ook voor huisdieren.  Het hoort niet op de schappen te staan van iedere supermarkt en dierenwinkel, en dient dus uit de handel te worden genomen, evenals imidacloprid en andere zeer gevaarlijke stoffen die in de handel zijn voor honden en katten (in de categorie van neonicotinoiden). Het is volslagen onbekend wat deze middelen op lange termijn bij mensen en huisdieren voor gevolgen kunnen hebben en dus ook volstrekt onverantwoord om ze toe te laten.

Jelmer Buijs, Bennekom, Landbouwkundige

Fipronil in chicken eggs and health effects

eieren na sortering (2011)

RISICO’S VAN EIEREN BESMET MET BESTRIJDINGSMIDDELEN WORDEN ERNSTIG ONDERSCHAT

gepubliceerd in dagblad Trouw op 28 augustus 2017

Voorgeschiedenis

Fipronil is  insecticide en acaricide dat  voor het eerst op de markt werd gebracht in 1993. Fipronil wordt in Nederland als diergeneesmiddel ingezet tegen vlooien, mijten en teken bij honden en katten en is in de voedselketen terechtgekomen nadat een onbevoegd Barnevelds stalreinigingsbedrijf Chickfriend het middel illegaal had gebruikt bij de bestrijding van bloedluis (latijnse naam: Dermanyssus gallinae) in de pluimveesector. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) heeft fipronil echter nooit toegelaten voor gebruik bij pluimvee. Chickfriend pretendeerde dat het om een zuiver plantaardig middel ging, waarvoor het geen officiële toelating nodig had. Daarmee zijn ze weggekomen omdat niemand de werkelijke samenstelling heeft gecontroleerd.

Toxische werking

Uit de dosis-werkingsrelatie van fipronil bij honingbijen kan worden opgemaakt dat de schadelijke werking onomkeerbaar (irreversibel) en cumulatief is en dat een drempelwaarde voor de giftigheid bij insecten in ieder geval niet bestaat. Vier nanogram fipronil zijn binnen 48 uur dodelijk voor honingbijen. Fipronil is minder giftig voor zoogdieren. De toelaatbare dagelijkse opname (ADI) voor de mens, die levenslang mag worden geconsumeerd, is voor fipronil 0,2 microgram/kg lichaamsgewicht, en is gebaseerd op een chronische studie van 2 jaar in ratten. Daarnaast wordt voor korter durende blootstellingen, zoals bij tijdelijk besmette eieren, gewerkt met de zogenaamde acute referentie dosis (ARfD) van 9 microgram/kg lichaamsgewicht, die gebaseerd is op een kortdurende neurotoxiciteitsstudie in ratten.

Volgens het Duitse Bundesinstitut für Risikobewertung (BfR) variëren de bij de huidige onderzoeken aangetroffen waarden van fipronil en de daarbij horende afbraakproducten van 0,0031 tot 1,2 mg/kg in eieren. Dat komt neer op een maximale fipronil belasting van 90 microgram per geconsumeerd ei (van maximaal 75 gram). Als een kind van 10 kg slechts 1 zo een ei eet, krijgt het dus 90 gedeeld door 10, dwz 9 microgram fipronil per kg lichaamsgewicht binnen (de eerder genoemde ARfD) en bereikt zo dus al de maximaal toegestane belasting met deze stof binnen 24 uur (!).

Het lijkt dus in ieder geval raadzaam van consumptie tijdens de zwangerschap en de vroege jeugd af te raden, ten eerste omdat de ARfD kan worden overschreden (zelfs door consumptie van 1 besmet ei door oa. jonge kinderen), en ten tweede om blootstelling aan fipronil tijdens de ontwikkeling van de hersenen te verhinderen. Interacties van fipronil met het menselijke zenuwstelsel kunnen niet worden uitgesloten, en er bestaat geen enkele aanleiding risico’s van een zenuwgif te bagatelliseren. Het BfR bevestigde deze aanbeveling op 30 juli 2017 met de volgende conclusie: “Rekening houdend met door de EFSA (2006) afgeleide ARfD  voor fipronil (0,009 mg / kg lichaamsgewicht) resulteert de beoordeling van de acute blootstelling op basis van Europese verbruiksgegevens van kippeneieren bij zuigelingen (UK) in een overschrijding van de ARfD. Op basis van deze gegevens kan de gezondheid deze groep consumenten door besmette kippeneieren acuut in gevaar worden gebracht. “

Aangezien ADI en ARfD worden berekend door een niet-schadelijke dosis in proefdierexperimenten, de zogenaamde No-Observed-Adverse-Effect-Level ofwel NOAEL, door 100 te delen, worden overschrijdingen van ADI of ARfD door sommige experts  gebagatelliseerd. Daartoe bestaat naar onze mening geen enkele reden, juist vanwege de onvermijdelijk aanwezige onzekerheidsmarges.

Topje van de ijsberg?

Fipronil is misschien alleen maar het topje van een ijsberg. Op internet worden heel veel verschillende middelen tegen bloedluis (in het Nederlands en in het Engels) aangeboden, waaronder;

1)      legale plantaardige of minerale middelen, meestal zonder opgave van inhoudstoffen. Deze middelen behoeven in de regel geen toelating door het CBG en het Ctgb omdat ze in de categorie ‘gezondheidsbevorderende’ middelen vallen.

2)      Legale toegelaten middelen zoals roofmijten (biologisch bestrijdingsmiddel, dat bestaat uit levende organismen) en de door het Ctgb toegelaten middelen Elector (met als werkzame stof spinosad) en Solfac (dat cyfluthrin bevat).

3)      illegale (niet door het CBG of Ctgb toegelaten) middelen met insecticiden als werkzaam bestanddeel, waaronder Byemite, dat foxim bevat. Ook alle andere middelen die op internet worden aangeboden zijn niet toegelaten.

Welke garanties bestaan er omtrent inhoudstoffen van aangeboden middelen?

Als een gezondheidsbevorderend middel (onder categorie 1) door niemand is gekeurd, heb je als koper geen enkele garantie mbt de inhoudstoffen van het betreffende middel. Van de kopende partij, bv pluimveehouders, wordt wel het vertrouwen verlangd om inderdaad aan te nemen dat het om iets volkomen onschuldigs gaat. Pluimveehouders kunnen wel zelf de samenstelling van een product eenvoudig laten testen. Dat is relatief zeer goedkoop. Voor een paar honderd euro kun je de aanwezigheid van vrijwel alle biociden laten testen.

In de pluimveesector zijn veel bedrijven aangesloten bij de Integrale Keten Beheersing (IKB Kip). Het IKB vereist echter geen chemische analyse van ‘gezondheidsbevorderende’ middeltjes bij kippen. Datzelfde geldt voor Skal Biocontrole, die verantwoordelijk is voor de controle van biologische bedrijven in Nederland. Skal biocontrole stelt geen speciale eisen aan het gebruik van plantaardige middelen. Beide systemen hebben op dit moment geen greep op het gebruik van deze gezondheidsbevorderende middelen.

Aanbevelingen voor beleid

Gezien het bovenstaande moge het duidelijk zijn, dat zowel IKB Kip als Skal biocontrole analyses moeten gaan vereisen van alle middelen die gebruikt worden in het voedsel van de kip en voor behandeling van de kippen en stallen. Monsters van de middelen zullen moeten worden genomen door de gebruikers of door de certificerende organisaties, om fraude door aanvragers te voorkomen.

Conclusies

Het is ons niet bekend of de NVWA eieren op besmetting met andere legale en illegale insecticiden en afbraakproducten ooit heeft onderzocht, maar de besmetting van eieren met insecticiden (en de risico’s voor de volksgezondheid) is mogelijk veel groter dan tot nu toe aangenomen. 

Het kan geen beleid worden  dat verboden toepassingen van fipronil oogluikend worden toegestaan, en het is niet goed dat overschrijdingen  van blootstellingslimieten van fipronil worden gebagatelliseerd. De door toelatingsinstanties vastgelegde toepassingen van een bestrijdingsmiddel en de maximaal toegelaten blootstelling van mens en milieu aan het middel verdienen strikte handhaving.

Henk Tennekes, consultant toxicoloog (info@toxicology.nl)

Jelmer Buijs; landbouwkundige consultant (jelmerbuijs@gmail.com)